В соответствии с пунктом 1 статьи 27 Конституции РК от 30 августа 1995 года «Брак и семья, материнство, отцовство и детство находятся под защитой государства». Являясь важнейшим элементом самоорганизации общества, основополагающим условием его развития, семья остается базовой ячейкой казахстанского общества.
Государство и общество заинтересовано в активно действующей, полноценной и способной вырабатывать и осуществлять собственную жизненную стратегию, обеспечивать не только своё выживание, но и развитие.
В то же время современная казахстанская семья значительно отличается от традиционной своей структуры: возросло число разводов, факт регистрации брака перестал быть гарантией его стабильности, остается тревожным количество случаев социального сиротства или сиротства детей при живых родителях.
Отношения между супругами не всегда строятся на взаимопонимании, а разногласия, к сожалению, устраняются не всегда путем достижения консенсуса, потому как большинство супружеских пар далеки от знаний психологии и права. Отсутствие согласованности провоцирует супругов на разрыв отношений, а возникновение конфликтной ситуации между бывшими супругами чревато посещением различных судебных инстанций в период длительного времени.
Особенно болезненны для бывших супругов, являющихся одновременно родителями, конфликтные ситуации по вопросам в отношении детей, способствующие предъявлению исков в Специализированный межрайонный суд по делам несовершеннолетних.
Эти суды по делам несовершеннолетних в своей работе призваны обеспечить защиту интересов детей путем дружественного к ребенку правосудия. Основными принципами дружественного к ребенку правосудия являются: направленность на обеспечение прав и интересов ребенка, уважение личности и достоинства ребенка, признание ключевой роли семьи, соответствие возрасту и развитию ребенка, наличие примирительных процедур.
Законодательно частью 1 ст.174 ГПК РК в обязанность суда включено принятие мер для примирения сторон, содействие суда в урегулировании спора на всех стадиях процесса.
Как мы знаем, медиация, как один из видов примирительных процедур является конфиденциальной процедурой урегулирования спора (конфликта) между сторонами при содействии медиатора в целях достижения ими взаимоприемлемого решения, реализуемая по добровольному согласию сторон.
Закон Республики Казахстан «О медиации» от 28 января 2011 года № 401-IV ЗРК регулирует общественные отношения в сфере организации медиации в Республике Казахстан, определяет ее принципы и процедуру проведения, а также статус медиатора.
Медиация не навязывает сторонам какое-либо решение, в процессе процедуры медиации стороны приходят к решению спора самостоятельно.
Медиация — это способ реагирования на конфликт, которая позволяет урегулировать спор таким образом, чтобы не было проигравшей стороны.
Роль медиатора – помогать родителям вести переговоры и выработать взаимоприемлемое жизнеспособное решение в условиях существующих между ними различий интересов. Медиатор должен следить за тем, чтобы разговор был доверительным, не давая ему своей оценки, стараясь точно понять, что важно для участников медиации. При этом нужно учитывать, что люди охотнее исполняют принятые ими же решения, в отличие от решений, принятых судом. Недовольная судебным решением сторона зачастую принимает все возможные меры для неисполнения судебного решения: подает ходатайства об отсрочке исполнения, обжалует решения в различные судебные инстанции, подает новые иски.
Медиация позволяет сохранить эмоциональные силы сторон, не допустить ухудшения отношений, а иногда и распада семьи, а наоборот улучшить их за счет более четкого осознания сторонами спора истинных интересов и потребностей друг друга, интересов детей; дает уникальную возможность обсудить супругам или бывшим супругам, те вопросы, которые нельзя обсудить в семейной обстановке. А если в спор вовлечены дети, то медиация помогает родителям в том, чтобы сфокусироваться на индивидуальных потребностях и чувствах их детей и выработать схему дальнейших отношений, при этом ни одна из сторон не уходит неудовлетворенной, так как все решения спорящие стороны принимают добровольно без оказания на них давления со стороны кого-либо и с соблюдением всех их законных прав.
Медиация по спорам в отношении детей необходима при принятии решения о расторжении брака или при раздельном проживании для того, чтобы помочь сторонам сохранить свой статус родителей и отделить совместное выполнение парой своих родительских обязанностей от эмоций, связанных с прекращением их взаимоотношений в качестве партнеров. Медиация в дополнение к экономии времени и средств позволяет сохранить нормальные взаимоотношения между родителями и усиливает их уверенность в способности самостоятельно и эффективно решать собственные проблемы, сфокусироваться на индивидуальных потребностях и чувствах их детей и выработать схему, по которой будут строиться их отношения с детьми в дальнейшем.
Мирные договоренности по всем спорам в отношении детей играют решающую роль, поскольку каждый родитель, определяя свою позицию в споре, должен думать об интересах своего ребенка.
Медиация помогает участникам спора найти компромисс и, в зависимости от обстоятельств, сохранить семейные отношения или мирно разрешить психологические или юридические проблемы после раздельного проживания, в том числе связанные с содержанием и воспитанием детей. Медиация способствует восстановлению отношений после развода, что особенно важно, когда есть общие дети.
Особенности медиации в сфере семейных отношений урегулированы статьей 25 Закона Республики Казахстан «О медиации»: при проведении медиации медиатор должен учитывать законные интересы ребенка, которые являются первоочередными по сравнению с интересами спорящих сторон- родителей, бабушек и дедушек.
Особенностями проведения процедуры медиации по спорам в отношении детей является обязательность привязки его условий к возрастным особенностям развития ребенка.
Таким образом, медиацию по спорам в отношении детей можно считать одним их ведущих направлений государственной политики в отношении защиты прав детей, целью которой является обеспечение государством необходимых условий для развития детей и повышения качества жизни детей.

Отбасылық медиация – тарихы және тәжірибесі

1995 жылғы 30 тамыздағы Қазақстан Республикасы Конституциясының 27-бабының 1-тармағына сәйкес «Неке және отбасы, ана, әке мен бала мемлекеттің қорғауында болады».
Отбасы қоғамның өзін-өзі ұйымдастыруының маңызды элементі, оның дамуының негізгі шарты бола отырып, қазақстандық қоғамның негізгі буыны болып қала береді.
Мемлекет және қоғам белсенді өмір сүруге, толыққанды және өзінің өмірлік стратегиясын құруға және жүзеге асыруға қабілетті, өзінің өмір сүруін ғана емес, дамуын да қамтамасыз етуге мүдделі.
Сонымен қатар, қазіргі қазақстандық отбасы өзінің дәстүрлі құрылымынан айтарлықтай ерекшеленеді: ажырасулар саны өсті, некенің тіркеу фактісі оның тұрақтылығының кепілі бола алмады, әлеуметтік жетімдер немесе тірі ата-аналары бар балалардың жетім қалуы жағдайлары алаңдаушылық тудырады.
Ерлі-зайыптылар арасындағы қатынастар әрқашан өзара түсіністікке негізделмейді және келіспеушіліктер, өкінішке орай, әрдайым консенсус арқылы шешілмейді, өйткені ерлі-зайыптылардың көпшілігі психология мен заңнан алыс.
Келісушіліктің жоқтығы ерлі-зайыптылардың қатынастарының үзілуіне итермелейді, ал бұрынғы ерлі-зайыптылар арасында жанжалдың туындауына ұзақ уақытқа әртүрлі сот инстанцияларына баруына байланысты.
Әсіресе, ата-аналар болып табылатын бұрынғы ерлі-зайыптылар үшін кәмелетке толмағандар істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотқа талап қоюға ықпал ететін балаларға қатысты мәселелер бойынша даулы жағдайлар ерекше ауыр.
Кәмелетке толмағандар істері жөніндегі соттар өз жұмысында балаларға мейірімді әділеттік арқылы балалардың мүдделерін қорғауды қамтамасыз етуге бағытталған.
Балаларға мейірімді әділеттіліктің негізгі қағидаттары: баланың құқықтары мен мүдделерін қамтамасыз етуге бағыттылығы, баланың жеке басы мен қадір-қасиетін құрметтеуге, отбасының шешуші рөлін тануға, баланың жасына және дамуына сай келуге, татуласу рәсімдерінің болуына назар аудару болып табылады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінің 174-бабының 1-бөлігінде заңнамамен соттың міндеті тараптарды татуластыру шараларын қабылдау, процестің барлық сатыларында дауды шешуге реттеуге соттың жәрдемдесуі енгізілді.
Бізге белгілі, медиация татуластыру рәсімдерінің бір түрі ретінде тараптардың ерікті келісімімен жүзеге асырылатын, өзара қолайлы шешімге қол жеткізу үшін медиатордың көмегімен тараптар арасындағы дауды (жанжалды) шешудің құпия рәсімі болып табылады.
«Медиация туралы» Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 28 қаңтардағы № 401-IV ЗРК Заңы Қазақстан Республикасында медиацияны ұйымдастыру саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді, оның қағыдаттары мен рәсімін, сондай-ақ медиатордың мәртебесін анықтайды.
Медиация тараптарға қандай да бір шешім қабылдауға мәжбүр етпейді, медиация барысында тараптар дауды дербес шешеді.
Медиация – бұл дауды жеңген тарап болмайтындай етіп реттеуге мүмкіндік беретін қақтығысқа ден қою тәсілі.
Медиатордың рөлі ата-аналарға келіссөздер жүргізуге және олардың арасындағы келіспеушілік жағдайында өзара тиімді өміршең шешім қабылдауға көмектесу болып табылады.
Медиатор медиацияға қатысушылар үшін не маңызды екенін дәл түсінуге тырыса отырып, оған баға бермей, сөйлесудің сенімді болуын қадағалауы тиіс. Бұл ретте, адамдар сот қабылдаған шешімдерге қарағанда, өздері қабылдаған шешімдерді мұқият орындайтынын ескеру қажет. Сот шешіміне наразы тарап сот шешімін орындамау үшін барлық шараларды қолданады: орындауды кейінге қалдыру туралы өтініш береді, шешімге түрлі сот инстанцияларына шағымданады, жаңа талап-арыздар береді.
Медиация тараптардың эмоционалдық күшін сақтауға, қарым-қатынастардың нашарлауына, кейде отбасының ыдырауына жол бермеуге, керісінше, тараптардың бір-бірінің шынайы мүдделері мен қажеттіліктерін, балалардың мүдделерін неғұрлым нақты түсінуі есебінен оларды жақсартуға мүмкіндік береді; ерлі-зайыптыларға немесе бұрынғы жұбайларға отбасылық жағдайда талқылауға болмайтын мәселелерді талқылауға бірегей мүмкіндік береді. Ал егер дауға балалар тартылса, онда медиация ата-аналарға олардың балаларының жеке қажеттіліктері мен сезімдеріне тоғысуға және одан әрі қарым-қатынас сызбасын жасауға көмектеседі, бұл ретте тараптардың ешқайсысы қанағаттанғысыз кетпейді, өйткені дауласушы тараптар барлық шешімдерді біреулердің тарапынан қысым көрсетпей және олардың барлық заңды құқықтарын сақтай отырып, өз еркімен қабылдайды.
Балаларға қатысты даулар бойынша медиация некені бұзу туралы шешім қабылдаған кезде немесе жеке тұрған кезде тараптарға өздерінің ата-ана мәртебесін сақтауға көмектесу және ерлі-зайыптылардың өз ата-ана міндеттерін бірлесіп орындауын серіктес ретінде олардың өзара қарым-қатынасын тоқтатумен байланысты эмоциялардан ажырату үшін қажет. Медиация уақыт пен қаражатты үнемдеуге қосымша ата-аналар арасындағы қалыпты өзара қарым-қатынасты сақтауға мүмкіндік береді және олардың өз проблемаларын өз бетінше және тиімді шешу қабілетіне, олардың балаларының жеке қажеттіліктері мен сезімдеріне назар аударуға және келешекте олардың балалармен қарым-қатынасы қалыптасатын схеманы жасауға деген сенімділігін күшейтеді.
Балаларға қатысты барлық даулар бойынша бейбіт келісімдер шешуші рөл атқарады, өйткені әрбір ата-ана дауда өз ұстанымын айқындай отырып, өз баласының мүддесі туралы ойлауы тиіс.
Медиация дауға қатысушыларға ымыраға келуге және жағдайларға байланысты отбасылық қатынастарды сақтауға немесе бөлек тұрғаннан кейін, оның ішінде балаларды асырауға және тәрбиелеуге байланысты психологиялық немесе құқықтық мәселелерді бейбіт түрде шешуге көмектеседі. Медиация ажырасқаннан кейін қарым-қатынастарды қалпына келтіруге ықпал етеді, бұл ортақ балалар болған кезде әсіресе маңызды.
Медиацияның отбасылық қатынастар саласындағы ерекшеліктері «Медиация туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 25 — бабымен реттелген: медиацияны жүргізу кезінде медиатор дауласушы тараптардың-ата-аналардың, әжелер мен аталардың мүдделерімен салыстырғанда бірінші кезектегі болып табылатын баланың заңды мүдделерін ескеруге тиіс.
Балаларға қатысты даулар бойынша медиация рәсімін жүргізудің ерекшеліктері оның жағдайларын баланың жас ерекшеліктеріне байланыстырудың міндеттілігі болып табылады.
Осылайша, балаларға қатысты даулар бойынша медиацияны балалардың құқықтарын қорғауға қатысты мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарының бірі деп есептеуге болады, оның мақсаты мемлекеттің балалардың дамуы мен балалардың өмір сүру сапасын арттыру үшін қажетті жағдайларды қамтамасыз етуі болып табылады.

Профессиональный медиатор АНК,
Тренер медиаторов Тусупбекова Б.С.